Συλλογή

Η συλλογή των αγγείων του Δισπηλιού είναι μοναδική, τόσο σε αριθμό, όσο και σε ποικιλία, τυπολογία και ποιότητα. Περισσότερα από 1.700 ολόκληρα αγγεία συνθέτουν ένα σπάνιο σύνολο, ίσως το μεγαλύτερο και πιο αντιπροσωπευτικό στην Ελλάδα. Μια πιθανή αιτία γι’ αυτή την εξαιρετική επίδοση είναι η προνομιούχα θέση του οικισμού πάνω στους φυσικούς δρόμους επικοινωνίας και το εκτεταμένο δίκτυο σχέσεων που εκτείνεται από το Αιγαίο μέχρι τα Καρπάθια και τη σημερινή Αλβανία.

Στο Δισπηλιό πλούσιες πληροφορίες για την διακόσμηση και τον στολισμό του σώματος των Δισπηλιωτών προέρχονται κυρίως από τα κοσμήματα, που είναι πολλά και ασυνήθιστα λεπτής τέχνης. Περιλαμβάνουν εκατοντάδες λεπτές χάντρες από περιδέραια, φτιαγμένες από όστρεα ή χρωματιστές πέτρες, κομψά φυλαχτά από οστό που κρέμονται στο λαιμό, δακτυλίδια από σπάνιο θαλασσινό όστρεο, βραχιόλια από όστρεο ή μάρμαρο από τις Κυκλάδες. Μερικά από αυτά εικονίζονται και στα ειδώλια. 

Τα ειδώλια, οι τρισδιάστατες απεικονίσεις από πηλό ανθρώπινων μορφών και ζώων σε σμίκρυνση, αποτελούν αντικείμενο ατέλειωτης και μάλλον άγονης συζήτησης μεταξύ των ειδικών. Αναμφίβολα αποτελούν μια σημαντική έκφραση του φαντασιακού των νεολιθικών ανθρώπων, που ωστόσο δεν απομακρύνεται πολύ από την ορατή πραγματικότητα.

Εκείνο που παρατηρεί κανείς στα ειδώλια του Δισπηλιού είναι ότι πραγματεύονται ορισμένες βασικές κατηγορίες της νεολιθικής ζωής, όπως το φύλο, το κύρος και η ηλικία.

Οι νεολιθικοί αγρότες έχουν στη διάθεσή τους εργαλεία για όλες τις εργασίες που απαιτεί η διαβίωση τους.

Τα υλικά των εργαλείων είναι η πέτρα, το ξύλο και το οστό που τα χειρίζονται με μεγάλη επιτηδειότητα.

Σε έναν οικισμό σαν το Δισπηλιό, όπου το ξύλο είναι το κύριο υλικό για την οικοδόμηση των σπιτιών, το πρώτο που χρειάζονται οι κάτοικοι του Δισπηλιού είναι καλά τσεκούρια.

Για τις γεωργικές εργασίες και γενικότερα για την αγροτική ζωή χρειάζεται να χρησιμοποιηθούν ένα πλήθος διαφορετικών εργαλείων. Δρεπάνια, μαχαίρια, αιχμές βελών και καμακιών, ξέστρα για το ξύσιμο των δερμάτων καθώς και σουβλιά και σπάτουλες για την κατεργασία τους, βελόνες για το ράψιμο, φτιαγμένα κυρίως από λεπίδες πυριτόλιθου και οστά, εξημερωμένων και άγριων, ζώων.

Οι ακτές της λίμνης της Καστοριάς (Λίμνη Ορεστίδα) αποτέλεσαν τον τόπο για την δημιουργία του πρώτου οικισμού των ανθρώπων που εγκαταστάθηκαν στο Δισπηλιό γύρω στο 5800 π.Χ..

Η εγκατάσταση σε υγρό περιβάλλον, δηλαδή στην όχθη της λίμνης, είναι και η ιδιαιτερότητα του Δισπηλιού γι’ αυτό περιγράφεται ως παραλίμνιος οικισμός. Ο παραλίμνιος οικισμός του Δισπηλιού συγκαταλέγεται στις αρχαιότερες εγκαταστάσεις αυτού του είδους στην Ευρώπη.

Τα μουσικά όργανα του Δισπηλιού είναι εκείνα τα αντικείμενα που ρίχνουν φώς σε ακόμη μια πτυχή της καθημερινής ζωής των νεολιθικών Δισπηλιωτών. Μας αποκαλύπτουν τις κοινωνικές σχέσεις, αλλά και την αντίληψη της μουσικής, καθώς σίγουρα θα υπήρχε ένα ακροατήριο που άκουγε ένα μουσικό κομμάτι.